Informacija za štampu

Saopštenje Fondacija Centar za javno pravo

Reforma visokog obrazovanja: Analiza FCJP

Novi Prijedlog Zakona o visokom obrazovanju Kantona Sarajevo akademska zajednica dočekuje kao zakonski prijedlog koji će degradirati visoko obrazovanje tako što će suziti akademske slobode, samoupravu i akademsku autonomiju i ograničiti finansijsku autonomiju univerziteta. Prošle godine je oblast visokog obrazovanja na području Tuzlanskog kantona također pretrpjela niz bitnih normativnih promjena. Naime, u junu 2016. godine, na prijedlog Vlade Tuzlanskog kantona, Skupština TK donijela je Zakon o visokom obrazovanju. I ova reforma je u akademskim krugovima dočekana kao napad na samoupravu, autonomiju i akademske slobode univerziteta pri čemu je isticano da se stvaraju zakonske pretpostavke za nejednak tretman javnih i privatnih visokoobrazovnih ustanova. Očigledno je da je reforma visokoškolskog obrazovanja neophodna i da je u dva kantona otvoren proces reformi čiji je konačan rezultat teško prognozirati.

Univerzitetsko obrazovanje je u BiH nadležnost nižih nivoa vlasti, a država je propisala osnovne okvire. U takvom sistemu se prepliću akademski, politički i privredni interesi: univerziteti su od institucija za stjecanje teorijskih i praktičnih znanja postali mjesta za dobijanje sumjivih akademskih zvanja i za smještanje političkog kadra koji osigurava „znanstvenu podršku“ političkim ideologijama i potrebama. U takvom sistemu zakonska regulacija ove oblasti ne smije biti prepuštena političkim partijama koje imaju većinu u svakom parlamentarnom tijelu; ona mora biti usmjerena ka traženju socijalnog konsenzusa. Njemu mora prethoditi rasprava u koju će se osim akademskog osoblja uključiti nevladin sektor, političke partije i regionalni eksperti. Fondacija Centar za javno pravo, u smislu podsticanja produktivnog dijaloga o reformi visokog školstva, stavlja na uvid nekoliko analiza pravnog sistem i elemenata visokog obvrazovanja u sarajevskom i tuzlanskom kantonu.

Analiza Mehmeda Bećića donosi egzaktan pregled institucionalnog i normativnog okvira visokog obrazovanja u BiH. Autor osim nadležnosti pojedinih institucija i nivoa vlasti rekonstruira i pojedine elemente Okvirnog zakona o visokom obrazovanju i pokazuje da on predstavlja instrument za harmonizaciju visokog obrazovanja i uključivanja BiH u evropski prostor visokog obrazovanja. U analizi se zatim prikazuju pojedina rješenja u pogledu imenovanja, sastava i strukture upravnih tijela: u Federaciji su upravni odbori pod utjecajem izvršne vlasti (dakle, konkretnog osnivača), u Republici Srpskoj je učešće osnivača svedeno na zakonski minimum. Akreditacija je poseban problem: pokrenuta je sa mrtve tačke ali usvojeni pravilnici o postupku akreditacije visokoškolskih ustanova nisu usaglašeni sa općim zakonskim i podzakonskim aktima i evropskom praksom. Autor zaključuje da dvanaest režima visokog obrazovanja proizvodi realne probleme, od stepena i standarda autonomije do stvarne usklađenosti visokog obrazovanja sa tržištem rada. On preporučuje objektiviziranu akreditaciju koja će se osigurati tako što među involviranim akterima neće postojati ni jedan oblik sukoba interesa kao i uzajamnu koordinaciju entiteta, kantona i Brčko distrikta i objektivan, politički neutralan i standardiziran inspekcijski nadzor koji neće praviti razliku između privatnih i javnih obrazovnih institucija.

Analiza Mirze Hebiba je fokusirana na reformu visokog obrazovanja u Kantonu Sarajevo i nakon prikaza organizacije kantonalnog visokog obrazovanja slijedi analiza značaja Univerziteta u Sarajevu za visoko obrazovanje u BiH. Autor pokazuje da upravo ovaj Univerzitet ima vodeću ulogu u sistemu visokog obrazovanja Bosne i Hercegovine. Prema mišljenju autora Nacrt zakona o visokom obrazovanju pokazuje slabosti u pogledu osiguranja akademskih sloboda, autonomije i samouprave u odnosu na izvršne organe kantonalne vlasti, zatim u pogledu uloge i sastava upravnih odbora, u pogledu raspolaganja budžetskim i vanbudžetskim sredstvima (finansiranje) i pravnog statusa akademskog osoblja. Analiza u osnovi sažima tipične primjedbe akademske zajednice i u tom su smislu i preporuke: prije konačnih rješenja osigurati komparativne analize kako bi se osigurala akademska autonomija i samouprava univerziteta, jačanje kvaliteta studija jačom koordinacijom organizacionih jedinica Univerziteta, umjesto jednog zakona donošenje dva zakona (jednog o Univerzitetu u Sarajevu i drugog o visokom obrazovanju), mogućnost internih oglasa u izboru za viša zvanja i odmjerenije određivanje starosne granice za prinudno penzionisanje.

U pripremi su dvije analize: Jedna, Sifeta Kukuruza, pomoćnika ministra za visoko, obrazovanje, nauku i mlade u Kantonu Sarajevo i, druga, Dženete Omerdić, vanredne profesorice na Pravnom fakultetu Univerziteta u Tuzli. Prva analiza donosi argumente koji osnažuju nastojanja kantonalne vlade da „disciplinira“ univerzitetsko obrazovanje. Njena je teza da upravo akademsko osoblje može ugroziti akademske slobode i autonomiju univerziteta ako nisu u funkciji uspostavljanja „istinskog univerziteta“ – autor konkretne primjere nalazi u istupima akademskog osoblja povodom izmjene postojećeg zakona. U drugoj autorica dovodi u pitanje zakonitost aktuelnog Zakona o visokom obrazovanju Tuzlanskog kantona.

Sve se analize mogu preuzeti na web stranici Fondacije Centar za javno pravo: www.fcjp.ba